Dr n.kf.Elżbieta Niedbała
Dyskopatia w odcinku szyjnym i lędźwiowym wywołuje dolegliwości bólowe szacowane na 54-84 %. Według literatury roczna zapadalność na bole kręgosłupa związane z chorobą zwyrodnieniową wynosi od 5-10 %. Faktem jest również występowanie bólu kręgosłupa u osób poniżej 45 roku życia oraz powtarzalność bólu po roku od wystąpienia pierwszego incydentu u 30 % pacjentów. [1] Z doświadczenia fizjoterapeuty z wieloletnim stażem zawodowym z przykrością muszę stwierdzić, że znaczny procent wszystkich dolegliwości bólowych kręgosłupa zależy od nas samych. Niechęć do ruchu, przekłada się na zanik wzorców ruchowych utrzymujących prawidłową postawę i osłabianie mięśni posturalnych. Jest to tym bardziej niepokojące, że skarżący się na bóle kręgosłupa, najczęściej zdają sobie z tego sprawę, lecz unikają odpowiedzialności za stan swojego zdrowia. Narzekając na ciężką i obciążającą kręgosłup pracę są bierni, gdy chodzi o zmianę nawyków ruchowych i zastosowanie ergonomii w wykonywanej pracy. John Basmajian uważa, że „ ból krzyża jest po prostu bólem głowy , który zszedł w dół.” Biomechanika kręgosłupa opiera się na segmencie ruchowym w skład którego wchodzą sąsiadujące ze sobą kręgi, znajdujące się pomiędzy nimi jądro miażdżyste, stawy międzykręgowe, torebki stawowe, więzadła kręgosłupa oraz mięśnie. Oprócz przyczyn znanych w praktyce klinicznej, tj. urazy, stany zapalne, procesy nowotworowe, znaczny wpływ na powstanie zniekształceń i dysfunkcji kręgosłupa mają czynniki mechaniczne oddziaływujące zarówno na układ kostno – stawowy, jak i mięśniowo – więzadłowy.[2] Przy dobrej hydratacji krążków, siła nośna kręgosłupa wynosi przeciętnie 350 kg. Około 75% obciążenia przypada na trzony kręgów i krążki międzykręgowe, a pozostałe 25% na stawy międzywyrostkowe. Warto wspomnieć o korelacji obciążenia segmentów ruchowych z ustawieniem miednicy, a w zasadzie kości krzyżowej. Gdy kąt przodopochylenia miednicy jest większy niż 60 0, wówczas wzrasta wielkość sił ścinających, co prowadzi do przeciążenia stawów międzywyrostkowych, w odwrotnym przypadku następuje zwiększenie działania sił ściskających co z kolei obciąża bardziej krążki międzykręgowe.[3] Na działanie krążka międzykręgowego mają wpływ nie tylko właściwości mechaniczne rozpatrywane w układzie krążek – kręgi, ale również właściwości poszczególnych struktur krążka, zwłaszcza pierścienia włóknistego.[4]. Przy nacisku osiowym, pierścień włóknisty krążka międzykręgowego, obciążony 50 kilogramami rozciąga się o około 0,5 mm. Zatem wydajność i nie zakłócone funkcjonowanie poszczególnych jednostek ruchowych kręgosłupa, zależy od zminimalizowania obciążeń tkankowych i profilaktyki urazów. Cyklicznie powtarzające się obciążenia oddziałując na ciśnienie wewnątrzdyskowe prowadzą do powstawania uszkodzeń natury zmęczeniowej, co w konsekwencji skutkuje obniżeniem wytrzymałości pierścienia włóknistego i większą dynamiką tworzenia zmian zwyrodnieniowych. Jeśli jednak na kręgosłup oddziałują siły skierowane skośnie do osi kręgosłupa, wywołane gwałtownym ruchem i zostaje przekroczony próg wytrzymałości pierścieni włóknistych, może dojść do uszkodzeń wewnątrz dyskowych (pęknięć promienistych, okrężnych oraz poprzecznych), oraz przemieszczenia jądra miażdżystego, które uciskając na korzenie nerwowe, wywołuje dolegliwości bólowe o różnym nasileniu. Badania potwierdzają, że wraz z wiekiem ruchomość kręgosłupa, zwłaszcza w płaszczyźnie czołowej i strzałkowej, oraz właściwości motoryczne mięśni i więzadeł maleją. Przed 30 rokiem życia mają wytrzymałość większą o 30% niż po 50 roku życia. Mechaniczna funkcja krążków międzykręgowych jest zaburzana bardziej przez zniszczenia strukturalne, takie jak: pęknięcia pierścienia, przepuklinę krążka czy złamania w obrębie płytki granicznej, niż przez zmiany biomechaniczne związane ze starzeniem się tkanek. Istotne znaczenie w tej tematyce mają tzw. przeciążenia.[4] Jedne związane są z niespodziewanym i gwałtownym przekroczeniem wartości granicznych wytrzymałości struktur kręgosłupa, np. upadki z wysokości . Drugie wynikają z prowadzonego trybu życia i zaniedbań dotyczących postawy ciała i ergonomii pracy. Brak anatomicznych warunków i higieny psychicznej w realizacji codziennych obowiązków, a także spadek proteoglikanów odpowiedzialnych za hydratację dysku, zaburza amortyzację obciążeń działających wzdłuż osi kręgosłupa. Z czasem zacierają się granice między jądrem miażdżystym a pierścieniem włóknistym, spada zawartość elastyny na korzyść glikogenu, co prowadzi do zwyrodnienia krążka międzykręgowego (dyskopatia), czy zmęczeniowego pęknięcia łuku kręgowego (czego efektem jest kręgozmyk). Zmiany zachodzące w krążku analizowane są między innymi poprzez badanie zmian ciśnienia panującego w jego wnętrzu w różnych warunkach obciążeniowych. Ciśnienie wewnątrzdyskowe jest więc istotnym parametrem w ocenie stopnia jego obciążenia (lub przeciążenia) oraz sposobu przenoszenia. [2,5] W zespołach bólowych kręgosłupa pochodzenia biomechanicznego rozróżnia się epizod zespołu bólowego i zespół bólowy. „Epizod zespołu bólowego kręgosłupa, jest okresem bólu trwającego ponad 24 godziny, z poprzedzającym i następującym przynajmniej jednomiesięcznym okresem bez odczuwania bólu w tym odcinku”, natomiast „zespół bólowy kręgosłupa nie powinien być uważany za dolegliwość przejściową, ponieważ nie jest to przypadłość w pełni samoograniczająca się, ale przebiega jako przejściowe ataki (epizody) z okresowymi remisjami.” W zespołach bólowych rozróżniamy: 1. Zespół posturalny, w którym dolegliwości bólowe są wynikiem przeciążenia długotrwałą pozycją końcowego zakresu ruchu zdrowych tkanek, ograniczone są tylko do kręgosłupa i nie promieniują dalej, oraz nie występują stale. 2. Zespół dysfunkcyjny, to ból przykręgosłupowy, wywołany przeciążeniem, ruchem lub pozycją końcowego zakresu ruchu tkanek zmienionych patologicznie (np.: przykurcze, zrosty, blizny, z niestałymi objawami wywołanymi ruchem w określonym kierunku. 3. Zespół zaburzeń strukturalnych, w którym zaburzony jest układ struktur wewnętrznych segmentu ruchowego kręgosłupa, lub wewnątrzstawowy w stawach kończyn w których występuje. Na przykład: ból kręgosłupa promieniuje do nogi i zwiększa się wraz ze zgięciem tułowia, siedzeniem i dźwiganiem, a zmniejsza się z prostowaniem do przeprostu.[6]
„Podrażnienie czy ucisk rdzenia przez krążek międzykręgowy lub inne struktury najczęściej kończy się leczeniem operacyjnym. Prawidłowo przeprowadzona operacja jedynie usuwa przyczynę problemu i najczęściej nie skutkuje natychmiastową poprawą. Po operacji najgorszy jest ból nie tylko operowanej okolicy, ale mięśni unerwianych przez nerwy wychodzące z uszkodzonego i operowanego obszaru kręgosłupa. Silnie kłujący i piekący, zmusza do natychmiastowej zmiany pozycji albo usztywnienia w bezruchu (…). W ciągu niecałego tygodnia moje życie było w rękach neurochirurga, doświadczałam ciągłego bólu, zmieniła się moja sprawność i mentalność (…). Z osoby niezależnej stałam się zależna od innych, z odważnej – asekuracyjna, z dynamicznej – powolna, z aktywnej – niesprawna, zmienił się sposób myślenia i patrzenia. Jedzenie stało się przykrą koniecznością, a mówienie trudnością. Prozaiczne czynności jak umiejętność ubierania się od „stóp do głów”, czy dbanie o higienę, stały się nieprawdopodobnie trudne. Jeden dzień krótkiego tygodnia zmienił wszystko(…).Rehabilitacja po operacji kręgosłupa, bez względu na operowany odcinek, jest niezbędnym procesem, który pozwala pozbyć się bólu, odzyskać siłę mięśniową i prawidłową ruchomość oraz zmniejszy napięcie w tkankach. Najważniejsze, żeby zaczęła się już pierwszego dnia po operacji i była tak intensywna jak to konieczne i tak delikatna, jak to możliwe.”[7]
Polecam Państwu moją książkę „Dogonić przeszłość, gdy teraźniejszość nie nadąża”, której fragment pozwoliłam sobie przytoczyć powyżej. Jest w niej opisany autorski, skuteczny sposób usprawniania rehabilitacyjnego po operacji kręgosłupa szyjnego z niedowładem wiotkim kończyn górnych. Rehabilitowałam się w warunkach domowych, z powodu lockdownu wywołanego koronawirusem. Wykonując proste ćwiczenia, bazujące na metodach Bobath i NDT, które pomogły mi odzyskać sprawność fizyczną, przedstawiłam bezpieczną, nieskomplikowaną i wykonalną dla każdego metodę rehabilitacji. Oprócz walorów edukacyjnych, na które składają się także elementarne wiadomości z zakresu anatomii i fizjologii, książka zawiera osobiste przemyślenia, które czynią ją bardziej przystępną i ciekawszą.
Piśmiennictwo.
- Rehabilitacja. Wydawnictwo AsteriaMed. Gdańsk 2022.
- Będziński R., Kędzior K., Kiwerski J., Morecki A., Skalski K., Wall A. Biomechanika i inżynieria rehabilitacyjna Tom 5.Akademicka Oficyna Wydawnicza.Warszawa 2004.
- Nowotny J., Saulicz E. Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja. Wydawnictwo AWF. Katowice 1993.
- Gzik M. Biomechanika kręgosłupa człowieka. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej. Gliwice 2007. 5. M. Mańko, J. Zubrzycki, R. Karpiński. The impact of the artificial intervertebral disc on functioning the lumbar spine.Journal of Technology and Exploitation In Mechanical Engineering. Vol. 1 1-2/2015.
- Glinkowski W., Ciszek B. Wybrane zagadnienia morfologii i właściwości krążków międzykręgowych. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja. 2004; 6(2): 141- 148.
- Kulima D. Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja. Nr 145, Kwiecień 2023.
- Niedbała E. Dogonić przeszłość, gdy teraźniejszość nie nadąża. Wydawnictwo Poligraf 2022.
